"Алыкул Осмонов –
классик кыргызской поэзии".
"Алыкул
Осмонов совершил революцию в кыргызской поэзии, сделал её подлинно
профессиональной в самом высоком смысле этого слова".
Суюнбай Эралиев,
народный поэт Кыргызстана,
лауреат государственной премии им. Токтогула.
"Я
не вдруг понял, отчего оно, это двоякое чувство. А потом разобрался: конечно
же, теплота от стихов Алыкула и от глубинной его человечности; а тревожная
неприятность - от горькой судьбы поэта, которая завершилась рано оборванной
жизнью".
Николай Пустынников,
один из переводчиков поэта.
Дом поэта в г. Чоллон-Ате, где он творил в
1945-50 гг.
"Портрет А.Осмонова" Художник Г.Айтиев.
1940 г.
Классик
кыргызской литературы, поэт Алыкул Осмонов родился 21 марта 1915 года в
селе Каптал - Арык нынешнего Панфиловского района Кыргызской Республики. Рано
лишившись родителей, он воспитывался в Пишпекском, а затем в Токмокском
детдомах.
В
1929 году он поступает в педагогический техникум, но, в связи со здоровьем,
вынужден оставить учёбу.
До
1936 года работал в редакциях журнала "Чабуул" и газеты
"Ленинчил Жаш".
Его
первое стихотворение было напечатано в 1930 году, а в 1935 году был издан первый
сборник стихов.
Сборник
"Махабат" (1945 г.) и четыре сборника стихов, вышедшие в
последние годы жизни поэта, подняли на новый уровень художественно -
эстетическое восприятие кыргызской поэзии.
Алыкул
Осмонов был также талантливым переводчиком. Знаменитая поэма "Витязь в
тигровой шкуре" Шота Руставели в переводе А.Осмонова выдержала шесть
переизданий. Кроме этого, его перу принадлежат переводы романа "Евгений
Онегин" А.Пушкина, "Отелло" и "Двенадцатая ночь" В.Шекспира
и многие другие.
Он
много писал и переводил и для детей.
Дом поэта в г.Бишкек.
1946-50 гг.
После реставрации.
Иссык-Куль
то замрет, то ударит волной
И
обрушит на берег огонь молодой
Сколько
в жизни своей ни имел я друзей,
Все
же друга верней не нашел под луной.
Иссык-Куль,
споря с мощью родимой земли,
Ходит
взад и вперед, и вблизи, и вдали
Мечет
пламень седой, сизый дым голубой,
Полыхает
прибой, словно воду зажгли.
(Из
поэмы «Женишбек»)
За
плодотворную литературную деятельность А.Осмонов награждён орденом "Знак
почёта".
Он
умер в тридцатипятилетнем возрасте из-за болезни лёгких, в 1950 году.
А.Осмонову посмертно присуждена первая премия Ленинского комсомола Республики.
Многие
литературные кружки, школы, библиотеки и улицы городов и сёл, а также одна из
вершин-четырех-тысячников Кыргызского хребта носят его имя.
Союзом
писателей Кыргызстана учреждена литературная премия имени Алыкула Осмонова.
О нём написано много литературных, научных трудов, художественных произведений.
Сборник
его произведений на русском языке издавался семь раз. Многие произведения
выходили и на других языках мира. Уолтер Мэй, переводивший вариант эпоса
"Манас" Сагымбая, осуществил перевод сборника стихов А.Осмонова на
английский язык.
В
2002 году отдельные стихи Алыкула включены в сборник "Поэты мира"
на японском языке. В Венгрии готовится к изданию сборник избранных и детских
произведений А.Осмонова.
В
целях изучения его жизни и творчества в 1994 году создан республиканский
общественно-литературный фонд, ныне - Общественное объединение "Дом -
центр Алыкула".
В Токмокском детском доме. 1927 г.
БИОГРАФИЯ В ДАТАХ
1915
г. 21 марта - День рождения Алыкула
1920-
1925 гг. - Воспитанник Пишпекского детдома
1925-1929
гг. - Воспитанник Токмокского детдома №2.
1929-1931гг.
- Учащийся Фрунзенского педагогического техникума.
1932-1936
гг. - Работа в редакциях журнала "Чабуул" и газеты "Ленинчил
жаш".
1931 г. А.Осмонов с друзьями – писателями.
1932 г. А. Осмонов.
1937-
1940 гг. - Работа ответственным секретарем Союза писателей
Кыргызстана, на общественных началах.
1935
г. 15 марта - Вступление кандидатом в члены Союза писателей СССР.
1939
г. 31 января - Награждение орденом "Знак почёта",
1939
г. 9 апреля - Вступление в члены Союза писателей СССР.
1941
г. - Женитьба на Зейнеп Сооронбаевой.
Новый
период в творчестве поэта, обусловленный тяжелыми жизненными испытаниями:
смертью дочери (1942 г.), расставанием с женой (1943 г.).
1946
г. 20 июля - Награждение медалью "За доблестный труд в Великой
Отечественной Войне".
1950
г. 12 декабря - День смерти поэта.
А.Осмонов. 1939 г.
Я вечен. Я тысячу раз возвращусь….
1950
г. 19 декабря - Выдвижение Союзом Писателей Кыргызстана на соискание Сталинской
премии.
1967
г. - Присуждение первой премии Ленинского комсомола Кыргызстана
1986
г. - Учреждение Союзом писателей Кыргызстана премии имени Алыкула
Осмонова.
1988
г. 3 ноября - Присвоение решением № 545 Фрунзенского горисполкома школе №
68 имени поэта.
1989
г. 30 декабря - Постановление ЦК КП Кыргызстана "О 75
летнем юбилее поэта".
1990
г. 18-25 октября - Проведение юбилейных мероприятий по республике. Открытие
мемориального музея в селе Каптал - Арык.
1994
г. - Создание республиканского общественного фонда имени А.Осмонова, (ныне
Общественное объединение "Дом - центр Алыкула").
1995
г. - Выпуск сборника стихов "Волны озера" на кыргызском и английском
языках Фондом "Сорос - Кыргызстан" в честь 80-летия поэта.
2000
г. - Выпуск банкноты национальной валюты номиналом 200 сом, посвященной
Алыкулу.
2001
г. - Общественное объединение "Дом - центр Алыкула" произвело
капитальный ремонт дома поэта в Бишкеке.
2002
г. - Присвоение имени Алыкула одному из пиков Кыргызского хребта. Первое
восхождение на пик Алыкула (4060 м).
2003
г. - Присуждение Алыкулу Осмонову Золотой медали Президента
Кыргызской Республики за выдающийся вклад в кыргызскую культуру и духовность XX
века.
Тарткан: Кыргызстандын маданиятына эмгек сицирген
ишмер, акындын жсрдепш Бейшесв Аспек Жаныузак уулу
ЖАЗУУЧУЛУКБАЯНЫМ
Мен
жазуучулукка бала кунумвн ынтызар элем. 1927-жыпы, он учжашымда кайсыдыр бир
окуукитебине басылып чыккан "Жайлоо " деген (авторун билбейм)
ангемеге ашык болгонумду унутпайм. "Эне тил " сабагынан бере турган
Артыкбай Жолдошев деген мугалим ошол ацгемсни бизге окуп берди да: (жаз чыгып
келе жаткан мезгил эле) "Жакында жайлоого чыгасыцар, кайра куз келгенге
чейин ушул еяденген ангеменижаза келгиле "дели. "Чынэлекантипжазам
"деген ой мени аябай энсетти.
Ацгыча
жай бутупкуз келди. Баягы ангемедагы эле эсимде. Бирок
жазуута
кучум жетпестигин билип турам. "Мага бир куч пайда болсо
да,
бир дегенче жаза койсом" - деген санаа тушет. Кузгу окуу башталды.
"Эми
мугалимге эмне дейм " - деп кайгырам, бирок муталимибиз ал
адгемс
тууралу ооз ачкан да жок.
1929-жылы
мен 1925-жылдан бери окуп жургвн Токмок шаарындагы интернаттын дубал газетасыпа
биринчи ырым чыкты. Ошол кезден баштап жазуу ишине квдул кое баштадым.
1929-жылы
Фрунзедеги педагогия техникумуна келип кирдим. Алкезде мындагы окугандардын
квпчулугу адабиятка шыктуу эле, мсни ого бетер кызыктырып, бир жагынан
сурдвнтуп журду.
Ошол
убактан баштап: Пушкин, Лермонтов, Лев Толстой, Тургенев, Некрасов, Гоголдун
аттарын ута баштадым жана казак классиги Абай Кунанбаевдпн ырларын окуп журдум.
Ken убактарда китептерден, дубалдын боорунан ал жазуучулардын портреттерин керв
баштадым.
0з ичимден: "Эц эле улуусу Лев Толстой, анан Тургенев, Некрасов, Гоголь,
эц кичуулэру (баласы) Пушкин менен Лермонтов го"дспкоем.
Себеби,кимисисакалдууболсо, ошонусумурунжашаган жен деп ойлоп журем! Кийин
талдап окуй келгенде "бала жазуучу" деп ойлогондорум (Пушкин)
баарынан илгери жашап жана орус адабилтьш ошолор негиздеген жен. Мени бул окуя
кепке чейин айран калтырып журду.
1929-жылдынкышшща
биринчижолуА. С. Пушкиндин "Зимний вечер" деген ырын котордум.
Албетте, ал эц начар которулган болсо керск, бирок жолдошторумдун "сонун
жен" деген мактоосу мени аябай уялтты. Аларга кэрунбей ка чып кеттим.
Ошол
жылы, кышында дубал газетага Уултай деген кыз тууралу жазган какшык ырым чыкты.
1930-жылдын
сентябрь айында "Сабаттуу бол" деген республикалык газетага
"Кызыл жук" деген ырым чыкты. Ал ырды окуп алып ошол туну
кубанганымдануктабай чыктым. Газетаны катып коюп, кунугэ он жолу окуйм. Эртеси
дагы бирди жазып алпардым, анан дагы... дагы... Сабак маалында да, бош убагымда
да жазам.
Кийинчерээк
башка газеталарга, анан айрым альманахтарга, "Чабуул"
аттуужурналдарга ырларым чыгътжурду. Кезек-кезекдрам кружогу учун пьеса жана
декломация жазам.
Ацгыча
кыргыздын ошол кездеги керунуктуу акындары менен тааныша баштадым. Эц биринчи
элеЖусуп Турусбеков менен жакын болдум. Бир куну ошол акынга ыр алпарып берсем,
окуду да "сенин ырларыц дурус жен, мен Аалы Токомбаевге айтайын жана эмки
жекшембиде окуучуларды чогултуп тур, мен барып жыйналыш еткерем " дей
салды. КвпузабайА. Токомбасв менен жолугуштум, ал кишиден да мактоо угуп аяай
кубандым. Айткан куну тсхникумда мен тууралуу "Мактоо жыйналышы"
болду. Жусуп Турусбеков ошол кездеги эрежс боюнча мени жалац гана мактоого
тундурду. Ошол жылы (1931-жылы) кышында "Ленинчил жаш" газетасына
менин чыгармам тууралуу айрым полоса уюштурушту.
1932-жылы
ооруп айылга кеттим, кайра кайтканда ошол кездеги жазуучулар союзунун терагасы
А. Токомбаев мага жакшы жардам кылып, "Чабуул" журналына орноштурду.
Бул мезгил менин болочогумдун чечкиндуу жылы эле. Себеби, эгержурналга орношной
калсам, айылга кетмекмин...
1935-жылы
"Тацдагы ырлар " деген биринчи ырлар жыйнагым чыкты. Анын ичинде
"Ок жацылды" деген биринчи поэма да бар. 1932-1935-жылдардын
аральпында кен окуп, кэп жаздым. Кээде тац агарып атканга чейин ыр жазган
кундерум болгон.
1935-1936-жылдар
чыгармачылыгымдын, артка кеткенжылдары болду. Анткени турмуштан аябай четтеп,
шаардын тар рамкасында болуп, жалац окутан китептер боюнча жазып калдым. Ошол
жылдары чыккан "Жылдыздуу жаштык " деген экинчи китебим эц на чар,
колго алгыс китеп болду.
Бул
жылдарда мен квбунчв которуу ишине киришип, А. Пушкиндин лирикаларын, 1937-жылы
"Балдасын" жана Лермонтовдун лирикаларын, кийинчерээк "Ка
чкын" деген поэмасын, 1936-жылы Иван Крыловдун "Басняларын"
("Тамсилдерин") котордум.
1937-жылы
Москвага бара жатып да, кайра келс жатыпда Шота Руставелинин "Жолборс
терисин кийген баатырын" подстрочный котормосун, ал женундегу кээ бир
макалаларды окуп жана ошону которууну ойлодум. Бул санаа мени кеп уйкулардан
калтырды. " Чоцойдум, эр жеттим, эми бир зор ишкылбасам, менинАлыкул атым
кайсы? " дейм. "Эгер бул иш менин колуман келбесе, анда мен чабад
акынмын, колумдан эчтеке келбегени " деп ойлойм. Буга кошумча бул укмуштуу
поэма мени аябай кызыктырды.
1938-жылдын
май айынан баштап ушул улуу поэманы которуута кириштим. Ушул айда мен емурумде
биринчи суйген Айдай Жигиталиева деген кыз менен ажырашкан болчумун. Анын
себеби эмне женин ушул кунго чейин билбейм. 0з ичимден: "Бул куйутту ыр
менен басуу керек жана взумду таанытуум керек " дел коем да
бардык
намысым мснен иштейм. Поэмадан ажырай албайм, коп убактарда тац атканга чейин
олтурам. Окуйм, котором, тацкалам, кубанам!.. Дуйнвдв менгана бактылуумун дсп
ойлойм!
Квбунчв
подстрочный переводцон котором да, ошол кездеги басыльш чыккан: Бальмонт,
Цагерели, Петренко ж. б. котормолордон найдаланам. Грузин илимдер Академиясынан
чыккан "Шота Руставели" деген илим-изилдвв статъяларынын жыйнагынан
найдаланам. Жай, кыш, куз дем албай иштедим. Себеби анынкызыгы ошондой болду.
Акыры
Фрунзеде, Токмокто, Ошто, Москвада журуп которуп, 1939-жылдын апрель айында
Москва алдындагы Малеевка деген жазуучулардын дачасында буттум. Китеп 1940-жылы
Казандан басылып чыкты.
Вир
жылдан сон айылдан Тариэл, Автандил, Тинатин, Даражан
дегенжаны
туулган балдардын, кыздардын атынуга баштадым. Демек
китеп
кыргыз элине жстип жана аябай жаккандыгы билинет...
"Жолборс
терисин кийген баатырга " чейин "Чолпонстан" деген 2
ырлар
жыйнагым чыккан.
1939-жылдан
1940-жылга чейин аз жаздым, бирок коп, бир топ пессимисттик ырлар жаздым. Кийин
1941 -жылы анын баарын врттвп салдым.
1941-жылы
(согуш башталган айдан баштап) согуштук ырлар жаздым. Алар атайы жыйнак
болбогону менен, айрым газеттерге, журналдарга орус, кыргыз тилинде (1945-жылга
чейин) басыльш турду.
1942-жылы
"Он экинчитунду" (Вильям Шекспир) котордум. Баса 1941-жылы
"Хосров-Ширинди" (Низами Гянжави) которгом.
Мындан
мурунку жыл араларында:
1.Перронун
"Жомоктору",
2.С.
Маршактын "Пожары",
3.
Чуковскийдин "Федорина гореси ",
4.
"Терт туе" деген китеп
5.
В. В. Вересаевдин "Пушкин турмушу" дегени ж. б. мен тарабымдан
которулган болучу.
1945-жыл
менин жеке вмурумдун жана чыгармачылыгымдын бышкан мезгили деп ойлойм.
Ушул
жылы (1945) "Махабат" аттуу ырлар жана поэмалар жыйнагым, 1947-жылы
"Менин жерим - ырдын жери" деген ырлар жыйнагым чыкты.
1945-46-жылдар
ортосунда В. Шекспирдин "Отеллосун" котордум.
Мындан
башка 1947-жылы "Экинчи бригада " деген ыр менен жазылган пьесамы
буттум. Алдан мурда (1942-жылы) "Ким болду жен " деген бир актылуу
пьеса жазгам.
1947-жылы
Чолпон-Ата боюнда жатып "Ракыя " деген пьесаны жана "Корукчу
Кооман" деген ыр менен жазылган комедияны буттум.
Ошентип,
1930-жылдан баштап ушул кунгв чейин - басылган китептеримжана пьесаларым
булар:'
1.
"Тандагы ырлар" - ырлар жана
поэмалар
ц
2.
"Жылдыздуу жаштык " - ырлар
3.
"Чолпонстан" - ырлар
4.
"Махабат " - ырлар жана поэмалар
5.
"Жады ырлар" - ырлар жана поэмалар
6.
"Менин жерим - ырдын жери» - ырлар
7.
"Согуштук ырлар"
8.
"Балдар учун - ырлар
Пьесалар:
9.
"Жок, андай эмес ( 1 актылуу пьеса)
10.
"Экинчи бригада " (4 актылуу ыр менен жазылган пьеса)
11.
"Ракыя" - (4 актылуу пьеса)
12.
"Корукчу Кооман " (3 актылуу ыр менен жазылган комедия)
Котормолор:
д'
13.А.
С. Пушкин. Лирикалары жана "Поп жана анын малайы Балда".
14.М.
Ю. Лермонтов. Лирикалары жана "Качкын"' деген поэмасы.
15.Маршак
"Пожар".
16.В.
В. Вересаев. "Пушкиидии турмушу".
17.
Чуковский. "Федорино горе".
18.
"Терттуе".
19.Крылов
"Тамсилдер".
Кун
чыгыш классиктеринен:
20.Шота
Руставели. "Жолборс терисин кийген баатыр ".
21.Низами
Гянжави. "Хосров-Ширин".
Кун
батыш классиктеринен: 22.Перро. "Жомоктор". 23.Вилъям Шекспир.
"Он экинчи тун". 24.В. Шекспир. "Отелло".
Булар
1947-жылдьш июль аиына чейин жазылган жана которулган эмгектер.
28/VL11947
Чолпои-Ата
ЫРЛАР
10
БИЗДИН
ЖЕР
Тегулду,
балкыды нур мемиреди, Гулдердей, кулмуц-кулмун. бсрди белги. Жыргалдык,
кубанычтык жана бакыт, Каптады карагыла биздин жерди.
1932
ТЕМИР
ЖОЛ
Журсе
поезд, тутун оргуп арылдап, Кайратынан тоо кыймылдап жацырат. Тиги турган
Тянь-Шандын бер жагы, Келсе эксн деп, темир жолду сагынат. Шашпа жерим, сом
темирлер коюлуп, Кулвт, суйлвйт, байчечекей жамынат.
1932
ТАЦДА
Тснтек
желдин эркине, Булуттар квчв баштады. Тан, нуруна булбулдвп, Жылдыздар ече
баштады.
Чыгышты
белеп алтынга, Тан. агарган кез эле. Тан нуруна боёлуп, Жылтылдайт биздин
терезе.
Ар
бириндс бир кстмен, Кээ биров чекксн араба. Колхозчу эмгек атасы, Тубвлук бакты
талаага.
1932
Сонун
кунге жаратылып бир ирет, Санап керсен кандай эмгек кылдым деп, Сайран емур
текке кеткен экен деп, Самап-самап сагынарын ким билет?
Кеткен
кемтик ж акты ыр мелея жетилег, Андай болсо кеп кечикпей кууп жет. Доорубузга
каухар чачып калалы, Алдыбызда канча кун бар ким билет?
Жаштык
айып таттуу ыр менен жетилет, Андай болсо, кеп кечикпей кууп жет, Заманага
жыпар тегуп калалы, Дагы канча жашоо калды ким билет?.
Эр
журек баатыр мпнген буудандайсыц, Такасы ташка тийип жарк-журк эткен.
ЗАМАНА
Замана!
Эгсрде сен баркыт болсон,, Анда мен курме кылып киер элем, Тундуруп барлык
буткен лазатьщды* Боорума седеп кылып тигер элем.
Замана!
Эгерде сен гармонь болсоц, Маржандай бсренецди басар элем. Суйуунуи тунук,
таттуу кез жаштарын Бакчама фонтан кылып чачар элем.
Замана!
Эгерде сен вино болсоц, Анда мен тугеткуче жутар элем. Турмуштун'куреш-талаш
кумарында. Кетирген кеп айыбымды утар элем,
Замана!
Сен башкасьщ, бул учеенен
Эц
зор куч, жакшы элессик, баарыга тед.
Жыргальщды
чын жолдош
Муну
айтсам, бирее угар, бирее укпас, Чынында азга жагар, кепке жакпас. Кары, жаш,
ушунча кеп адамзаттын — Бир гана жолдошу бар тук айрылбас.
Ал
жолдош кеп кылымдап, нечен-нечен... Эн. жакшы Адам ата, Ава энедсн. Тубу жок,
уч-кыйыры жок сапар чегип, Эшикти тырс-тырс кагып бизге келген.
Дуйнеге
алтын бебек келер за мат, Куттуктап бизден мурда тосуп алат. Соксоюп бешиктин
дал мацдайында, Уктабай уцурейуп карап турат.
Ошондон
тук айрылгыс жолдош болот, Айбыгып эч нерседен коркпос болот. Эр болсок, сенден
кучтуу а да эр болуп, Шер болсоц куркуреген жолборс болот.
Сени
ээрчип тойго барсак, тойго барат, Ат минип жолго аттансац, кошо аттанат. Эгерде
айдай сулуу жарды суйсец — Ал дагы бир жагынан колдон алат.
Кайгырсан,-кайгырат
да, кулсен кулет Уктасац кошо жатат, журсец-журет. Алам деп кектегу кун сураса
да, Тур бербейт сени ошончо жакшы керет.
